Jakie opłaty okołosprzedażowe mogą stanowić nieuczciwą praktykę rynkową – ważne wskazówki Prezesa UOKiK dla sieci handlowych i ich dostawców

7 listopada 2022 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów („Prezes UOKiK”) opublikował raport podsumowujący badanie rynku artykułów konsumpcyjnych codziennego użytku („Raport”). Raport dotyczy pobierania przez sieci handlowe opłat od dostawców produktów rolno-spożywczych za usługi świadczone i wykonywane na ich rzecz (tzw. opłaty okołosprzedażowe).

W ramach przeprowadzonego badania, Prezes UOKiK pozyskał informacje od 35 podmiotów prowadzących 52 sieci handlowe i zidentyfikował 312 usług świadczonych przez sieci, które następnie podzielił w Raporcie na cztery podstawowe kategorie: (i) marketingowe, (ii) logistyczne, (iii) informatyczne oraz (iv) badań i audytu.

Raport to kolejny przejaw aktywności Prezesa UOKiK na rynku handlu produktami rolno-spożywczymi. Jest to tematyka szczególnie aktualna z uwagi na wejście w życie, 23 grudnia 2021 r., nowej ustawy o przewadze kontraktowej („Ustawa 2021”)[1].

W założeniu Prezesa UOKiK, Raport powinien:

• ułatwić przedsiębiorcom (przede wszystkim dostawcom sieci handlowych) ocenę praktyk stosowanych przez ich partnerów w zakresie opłat okołosprzedażowych, a z drugiej strony,
• być wskazówką przy dostosowywaniu przez sieci handlowe ich działalności do przepisów Ustawy 2021.

Opłaty okołosprzedażowe – zasady ogólne

Ustawa 2021 zawiera otwarty katalog 16 praktyk mogących stanowić nieuczciwe wykorzystanie przewagi kontraktowej, w tym: (i) praktyki „czarne”, których stosowanie jest bezwzględnie zakazane oraz (ii) praktyki „szare”, które są dozwolone, ale jedynie w przypadkach ich uprzedniego, jasnego i jednoznacznego uzgodnienia pomiędzy stronami umowy. Ustawa 2021 zawiera również klauzulę generalną, zgodnie z którą inne, niewymienione w niej wprost praktyki, podlegają ocenie pod kątem sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz zagrażania istotnemu interesowi dostawcy albo naruszania tego interesu.

Jak wskazano w Raporcie, pobieranie opłat za usługi marketingowe, jak również za część usług logistycznych związanych z przechowywaniem produktów, stanowi praktykę „szarą”. Pozostałe opłaty okołosprzedażowe, o których mowa w Raporcie, tj. dotyczące części usług logistycznych niezwiązanych z przechowywaniem produktów, usług informatycznych oraz usług badań i audytu, podlegają ocenie w świetle klauzuli generalnej. . (tj.).

Wskazówki Prezesa UOKiK w zakresie oceny poszczególnych kategorii usług

W zakresie usług marketingowych, pobieranie opłat przez sieć handlową od dostawcy może stanowić nieuczciwą praktykę rynkową, między innymi gdy:

• istnieje duża różnica pomiędzy wysokością wynagrodzenia uiszczanego przez dostawcę i kosztami ponoszonymi za wydanie gazetki reklamowej przez sieć handlową;
• warunki wykonywania usługi marketingowej określone są jedynie w sposób ogólny, niedający dostawcy wiedzy, np. w zakresie tego ile jego produktów i w jakiej liczbie gazetek reklamowych zostanie zamieszczonych przez sieć;
• warunki świadczenia przez sieć na rzecz dostawcy usług takich jak „aktywna prezentacja produktów” czy też „sprzedaż sugerowana” nie są określone w umowie na tyle precyzyjnie, żeby dostawca dysponował szczegółową wiedzą co do zakresu działań, które mają być podejmowane przez sieć w ramach realizacji ww. usług oraz zasad potwierdzania ich wykonania;
• brak jest możliwości identyfikacji przez dostawcę, co wchodzi w skład świadczonych przez sieć usług zarządzania budżetem marketingowym;
• istnieje duża różnica pomiędzy wysokością opłaty ponoszoną przez dostawcę, a kosztami ponoszonymi przez sieć handlową w związku z usługą komunikacji w mediach elektronicznych, np. promocją produktów w aplikacji mobilnej czy wiadomościami push;
• w przypadku oferowania przez sieć usług marketingowych w ramach pakietów, dostawca nie ma możliwości identyfikacji kosztów poszczególnych usług składających się na pakiet.

Wśród usług logistycznych nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu Ustawy 2021 stanowić może:

• pobieranie opłat przez sieć handlową od dostawcy za dostarczanie produktów dostawcy z centrów logistycznych do placówek sprzedaży detalicznej należących do sieci (czynności te stanowią, w opinii Prezesa UOKiK, integralną części działalności sieci handlowej i co do zasady powinny być opłacane przez sieć handlową);
• określanie wysokości opłaty logistycznej w sposób inny niż kwotowy, np. jako procent od obrotu zrealizowanego przez strony (w ocenie Prezesa UOKiK, w takiej sytuacji, kwota, która ostatecznie obciąża dostawcę może nie mieć związku z wartością danej usługi, ani kosztem jej realizacji).

Z kolei opłaty za świadczone usługi informatyczne oraz usługi badań i audytu mogą stanowić nieuczciwe praktyki rynkowe:

• w zakresie usług informatycznych – gdy są pobierane przez sieć handlową za możliwość przekazywania dokumentów rozrachunkowych w formie elektronicznej za pośrednictwem systemu elektronicznej wymiany dokumentów (zgodnie z Raportem, głównym beneficjentem funkcjonowania systemu jest sama sieć, a jego koszty powinny stanowić część kosztów prowadzenia działalności sieci);
• w zakresie usług badań i audytu – gdy są pobierane przez sieć od dostawcy na poczet wynagrodzenia dla podmiotów wykonujących badania, audyty, inspekcje oraz kosztów zakupu próbek produktów (w opinii Prezesa UOKiK, brak jest uzasadnienia dla obciążania dostawców całością kosztów związanych z badaniami i audytami, których celem jest przede wszystkim dbałość o wizerunek samej sieci).

Pełna treść Raportu dostępna jest pod adresem: Raport Prezesa UOKiK.

[1] Ustawa z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.