ICSID Kuralları'na getirilen değişiklikler ve yenilikler

Turkiye

Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi (“ICSID”) Sözleşmesi’ne (“ICSID Sözleşmesi”) taraf devletler, beş yıl süren kapsamlı bir çalışmanın ardından 21 Mart 2022 tarihinde, ICSID tahkim ve uzlaştırma kurallarında (“ICSID Tahkim ve Uzlaştırma Kuralları”) yapılan değişiklikleri ve arabuluculuk ile vakıa tespitine ilişkin olarak hazırlanan yeni kuralları (birlikte “ICSID Kuralları”) onaylamıştır. 1 Temmuz 2022 tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan tadil edilen ICSID Kuralları, (i) ICSID Kuralları’na daha geniş bir erişim sağlayacak, (ii) yargılamanın zaman ve giderler açısından verimliliğini artıracak, (iii) yargılamaya daha fazla şeffaflık kazandıracak, (iv) yargılama giderleri ve üçüncü kişi finansmanının açıklanması gibi temel konularda daha net rehberlik sağlayacak ve (v) hakem kararlarına tutarlılık kazandıracaktır.

1966 yılında kurulan ICSID, Dünya Bankası Grubu'nun bir parçası olan ve yatırımcı-Devlet uyuşmazlıkları için çözüm mekanizması sağlayan uluslararası bir tahkim kurumudur. ICSID, ev sahibi Devlet ile o Devlette yatırım yapmış yabancı yatırımcı arasındaki uyuşmazlıklar için özel olarak tasarlanmış usul kuralları sunmaktadır. En son 2006 yılında güncellenen ICSID Tahkim ve Uzlaştırma Kuralları, 2016 ile 2021 yılları arasında yapılan kapsamlı çalışmalar sonucunda, tahkim ve uzlaştırmaya ilişkin usulü modernize etmek ve sadeleştirmek amacıyla, yüzlerce deneyim esas alınarak tadil edilmiştir. ICSID'in 700’den fazla dava yönetmiş olduğu dikkate alındığında, bugüne dek çıkarılan derslerin tadil edilen ICSID Kuralları’na katkısı yadsınamazdır.

ICSID Kuralları’na Getirilen Değişiklikler ve Yenilikler

ICSID Kuralları’na Erişimin Genişletilmesi

ICSID Ek Hizmet Kuralları tahtında yargı yetkisine ilişkin şartlarda yapılan değişiklik ile birlikte, ICSID Kuralları’na erişimin ciddi anlamda genişletilmesi amaçlanmış olup, söz konusu değişiklik ile artık ICSID Ek Hizmet Kuralları’nı sadece ICSID Sözleşmesi’ne taraf devletler değil, aynı zamanda ICSID Sözleşmesi’ne taraf olmayan devletler de uygulayabilecektir. Öyle ki, ihtilaflı taraflardan birinin ICSID Sözleşmesi’ne taraf olmayan bir devlet, diğerinin ise ICSID Sözleşmesi’ne taraf olmayan başka bir devletin vatandaşı (gerçek veya tüzel kişi) bir yatırımcı olması durumunda dahi, söz konusu taraflara ICSID Ek Hizmet Kuralları’na erişim sağlanacaktır. Nitekim, Avrupa Birliği gibi bölgesel ekonomik bütünleşme örgütleri de artık ICSID Ek Hizmet Kuralları tahtında yargılamaya taraf olabilecektir.

Yargılamanın Zaman ve Gider Açısından Verimliliğini Artırılması

  • Seri tahkim uygulaması: Artık taraflar davalarının, daha kısa süre ve dilekçelerin öngörüldüğü seri tahkim kuralları çerçevesinde görülmesini tercih ederek yargılama sürelerini neredeyse yarı yarıya indirebilecektir.
  • Tahkim talebinin içeriğinin detaylandırılması: Tadil edilen ICSID Tahkim Kuralları uyarınca, artık tahkim talebinde yatırıma, yatırım mülkiyetine ve kontrolüne ilişkin açıklamaların da yer alması gerekmektedir. Buna ek olarak, yargılama sürecini hızlandırmak amacıyla, tahkim talebinde ayrıca hakem sayısı ve atanma yöntemi, yargılama dili, seri tahkim kurallarının uygulanmasına ilişkin anlaşma ve tahkim talebini sunan tarafın bir tüzel kişi olması halinde ise söz konusu tüzel kişinin kontrolünü elinde bulunduran kişinin ismi gibi ek bilgilere yer verilmesi önerilmektedir.
  • Yargılama giderleri konusunda daha net bir rehberlik: Önceki uygulamada hakem heyeti, yargılama giderlerine karar verirken çok geniş bir takdir yetkisine sahipti. Tadil edilen ICSID Tahkim Kuralları’nda ise yargılama giderlerinin nasıl ödeneceği konusunda daha net ve açık bir rehberlik sunulmakta, hakem heyetinin yargılama giderlerine hükmederken, davanın karmaşıklığı, tarafların hızlı ve uygun maliyetli bir şekilde hareket etme ve kurallara uyma derecesi gibi faktörleri de göz önünde bulundurması gerektiği vurgulanmaktadır. Ayrıca hakem heyeti, yargılamanın sonuna kadar beklemek yerine, tarafların ileriyi görebilmeleri açısından yargılama süresince kilit aşamalarda yargılama giderlerine hükmetmeye teşvik edilmektedir.
  • Yargılama giderleri için teminat talebi: Tadil edilen ICSID Tahkim Kuralları, hakem heyetinin yargılama giderleri için teminat talep edebileceğini öngörmektedir. Buna ek olarak, tarafların, yargılama giderlerine ilişkin olarak alınan olumsuz bir karara uyma kabiliyeti ve istekliliği de dahil olmak üzere hakem heyetinin teminat talebinde bulunurken göz önünde bulundurması gerektiği faktörler açıkça belirtilmiştir.
  • Yargılamanın bölünmesi (bifurcation): Tadil edilen ICSID Tahkim Kuralları, yargılamanın bölünmesi başvurusu için yeni detaylar belirlemekte, belirli bir sorunun yargılamanın ayrı bir aşamasında ele alınması talebi konusunda zamanlama ve usul hakkında daha net bir rehberlik sunmakta ve yargılamanın bölünmesinin yargılamanın süresini ve maliyetini önemli ölçüde azaltıp azaltmayacağı da dahil olmak üzere, hakem heyetinin yargılamanın bölünmesi kararını verirken göz önünde bulundurması gereken faktörleri de ortaya koymaktadır.

Yargılamada Şeffaflığın Artırılması

  • Üçüncü kişi finansmanına ilişkin zorunlu bildirim: Tadil edilen ICSID Kuralları ile birlikte tarafların, iddia veya savunmalarına fon sağlayan üçüncü kişi finansmanını ifşa etme zorunluluğu getirilmiştir. Söz konusu üçüncü kişinin bir şirket olması durumunda zorunluluk, söz konusu üçüncü kişiyi kontrol eden kişilerin ifşa edilmesini de kapsamaktadır. Bu kural, genel olarak davacıların ICSID nezdinde görülen davaları kapsamında üçüncü kişi finansmanına başvurularının giderek artmasının bir yansıması olarak, çıkar çatışması gerekçesiyle ileri sürülebilecek itirazları önlemek amacıyla getirilmiştir (örneğin, hakem heyetinin bir üyesinin üçüncü kişi bir fon sağlayıcısı veya onu kontrol eden bir kişi ile ilişkisi olduğu ve fakat söz konusu fon açıklanmadığından bundan haberdar edilmediği durumda).
  • Hakem kararlarının yayınlanması için kabul edilen rıza: ICSID Sözleşmesi’nde düzenlenen tarafların hakem kararlarının yayınlanmasına rıza göstermeleri gerekliliğine ek olarak, tadil edilen ICSID Tahkim Kuralları ile söz konusu düzenleme daha ileriye götürülerek, artık hakem kararının taraflarla paylaşılmasından itibaren 60 gün içinde taraflardan hiçbirinin yazlı olarak itiraz etmemesi halinde hakem kararının taraflarca yayınlanmasına rıza verildiği kabul edilecektir. Tarafların rıza göstermediği durumlarda dahi ICSID, hakem kararlarından alıntılar yayınlayabilecek olup, taraflar, ilgili alıntılar yayınlanmadan önce redaksiyonlar üzerinde anlaşmaya varma olanağına sahiptir.
  • Üçüncü kişilerin duruşmalara katılma imkânı: Taraflardan birinin itiraz etmemesi halinde hakem heyeti, duruşmaları taraflar, temsilcileri, tanıkları ve bilirkişileri dışındaki üçüncü kişilere açacaktır. Böyle bir durumda hakem heyeti, gizli ve/veya korunan bilgileri ifşasını önlemek amacıyla ayrıca usulî tedbirler alacaktır. Buna ek olarak ICSID, taraflardan birinin talebi halinde ve diğer taraf itiraz etmediği sürece, duruşmaların kayıtları ve dökümlerini yayımlayacaktır.
  • Yargılama giderlerine ilişkin gerekçeli karar verilmesi: Tadil edilen ICSID Tahkim Kuralları uyarınca, artık hakem kararları hakem heyetinin ücreti ve masrafları da dahil olmak üzere yargılama giderlerine ilişkin bir beyan içerecek olup, yargılama giderlerine ilişkin gerekçeli karar verilecektir.
  • Geçici hukuki koruma tedbirleri: Tadil edilen ICSID Tahkim Kuralları’nda, hakem heyetinin hangi durumlarda geçici hukuki koruma tedbirleri verebileceği netleştirilmiş olup, hakem heyetinin geçici hukuki koruma tedbirleri alırken ivedilik ve gereklilik şartları ile söz konusu tedbirin her bir taraf üzerindeki etkisini dikkate alması gerektiği belirtilmiştir.

Arabuluculuk ve Vakıa Tespitine İlişkin Olarak Hazırlanan Yeni Kurallar

Yukarıda da belirtildiği üzere, mevcut ICSID Tahkim ve Uzlaştırma Kuralları’nda yapılan değişikliklere ek olarak, arabuluculuk ve vakıa tespitine ilişkin olarak tamamen yeni usul kuralları geliştirilmiştir. Arabuluculuk kuralları, taraflar arasındaki bir uyuşmazlığın müzakere edilerek çözülmesine yönelik bir süreç sunarken, vakıa tespitine ilişkin kurallar ise, yatırımlarla bağlantılı vakıaların tarafsız ve hedef odaklı bir şekilde değerlendirilmesini sağlamaktadır. Her iki kural seti de bağımsız olarak veya bir tahkim yargılaması kapsamında kullanılabilir.

Sonuç

Yapılan kapsamlı değişikliklerle birlikte çeşitli kurumsal tahkim kurallarında yapılan son güncellemeler ile uyumlu hale getirilen ICSID Kuralları, (i) sade ve net diliyle usulü kolay anlaşılabilir hale getirmekte, (ii) usulde önemli ölçüde süre kısaltma ve giderleri düşürme potansiyeline sahip olmakta, ve (iii) gizli ve hassas bilgilerin ifşa edilmesini önleme amacıyla önemli korumalar sağlamakla beraber usulde şeffaflığı ve hesap verilebilirliği artırmaya yönelik önemli bir yol kat etmektedir.

ICSID Kuralları’ndaki kapsamlı değişiklikler ve yatırım tahkimi ile ilgili daha fazla bilgi için bizimle [email protected], [email protected], [email protected] adreslerimizden iletişime geçebilirsiniz.