Rewolucja w ochronie praw pacjentów: nowe uprawnienia Rzecznika Praw Pacjenta i surowsze kary

10 marca 2025 r. w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów pojawiły się nowe założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz ustawy o systemie powiadamiania ratunkowego. Celem zmian jest wzmocnienie ochrony praw pacjentów oraz walka z  praktykami pseudomedycznymi. Nowe przepisy zapewnią nowe i skuteczniejsze narzędzia Rzecznikowi Praw Pacjenta (dalej: „RPP”), wzorując się częściowo na istniejących uprawnieniach Prezesa Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: „Prezes UOKiK”)

Kluczowe zmiany obejmą: (i) przyznanie nowych uprawnień RPP w postępowaniach, (ii) wprowadzenie nowego postępowania w sprawach praktyk pseudomedycznych oraz (iii) wprowadzenie surowszych kar pieniężnych.

Nowe uprawnienia w postępowaniach

RPP ma zyskać nowe uprawnienia w postępowaniach w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów:

• Ostrzeżenia publiczne – na wzór analogicznych uprawnień Prezesa UOKiK, RPP będzie mógł wydawać ostrzeżenia publiczne, gdy podmiot stosuje praktyki zagrażające życiu lub zdrowiu pacjentów lub może spowodować inne niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu pacjentów;
• Decyzje tymczasowe – RPP będzie mógł wydawać decyzje tymczasowe, na mocy których strony postępowania będą musiały powstrzymać się od określonych zachowań do czasu zakończenia postępowania;
• Zobowiązanie do usunięcia skutków – RPP będzie mógł zobowiązać podmiot stosujący praktykę do usunięcia skutków praktyk, nawet jeśli taki podmiot w toku postepowania zaprzestał stosowania praktyki;
• Upowszechnianie orzecznictwa – RPP będzie miał za zadanie upowszechniać orzecznictwo  dotyczące takich praktyk, aby zwiększyć wiedzę na temat ochrony zbiorowych praw pacjenta.

Nowe postępowanie w sprawach praktyk pseudomedycznych

Projekt zakłada wyodrębnienie nowego typu postępowań prowadzonych przez RPP, które będą przeprowadzane na analogicznych zasadach co „zwykłe” postepowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów, ale ich przedmiotem będą praktyki pseudomedyczne.

Zgodnie z założeniami do projektu, jako zakazane praktyki pseudomedyczne rozumiana będzie wszelka działalność polegająca na udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez osoby niewykonujące zawodu medycznego (nieposiadające stosownych uprawnień), oferowaniu lub stosowaniu metod, którym przypisuje się właściwości świadczenia zdrowotnego, prowadzących do pogorszenia zdrowia, niepodjęcia lub odstąpienia od udowodnionego naukowo postępowania diagnostyczno-leczniczego.

Praktyką pseudomedyczną będą również:

• prowadzenie działalności medycznej bez uzyskania właściwego wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą;
• medyczna dezinformacja, jeżeli połączona jest z uzyskiwaniem korzyści majątkowej lub osobistej, a także rozpowszechniana i promowana publicznie.

Surowsze kary pieniężne

Projekt ma zwiększyć uprawnienia Rzecznika Praw Pacjentów w zakresie nakładania kar pieniężnych.

Dużą zmianą jest możliwość nałożenia przez RPP kary pieniężnej już na gruncie decyzji o uznaniu stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów – czyli za samo naruszenie zakazu. Aktualnie taka kara może być nałożona jedynie, jeżeli podmiot po wydaniu decyzji dalej nie zaniechał stosowania praktyki. Na gruncie obecnych przepisów samo naruszenie zakazu stosowania praktyk nie powoduje nałożenia kary pieniężnej.

RPP będzie mógł również nałożyć karę pieniężną, bez wszczynania kolejnego postępowania, jeżeli podmiot podejmie ponownie praktykę, co do której RPP wydał wcześniej decyzję zakazującą jej stosowania.

Dodatkowo RPP zyska uprawnienie do nałożenia nowego typu kary na kierownika podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, który w ramach sprawowania swojej funkcji dopuścił przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia zakazu bądź do niewykonywania działań niezbędnych do zaniechania stosowania praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów.

Po raz pierwszy od wejścia w życie ustawy o prawach pacjenta oraz Rzeczniku Praw Pacjenta (tj. od 2009 r.), zmieni się również maksymalna wysokość kar pieniężnych nakładanych przez RPP. Projekt będzie przewidywał zwiększenie kar:

• za niepodjęcie wskazanych w decyzji działań niezbędnych do usunięcia skutków naruszenia zbiorowych praw pacjenta: z 500 000 zł do 1 000 000 zł;
• za nieprzekazanie dokumentów lub informacji na żądanie RPP: z 50 000 zł do 100 000 zł.

Organem odpowiedzialnym za opracowanie i przedłożenie projektu jest Ministerstwo Zdrowia. Jako planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów wskazano II kwartał 2025 r.